MUM IŞIĞINDA KUTSAL AİLE “HOLY FAMILY BY CANDLELIGHT” – JORDAENS

Batı sanatının önemli konularından biri olan Kutsal Aile “Holy Family”, genellikle çocuk İsa, annesi Meryem ve Meryem’in kocası Yusuf’un (bknz. Meryem’in Evliliği “Marriage of the Virgin” – Raffaello) içinde yer aldığı bir aile grubu olarak betimlenir.

Jordaens eserinde Kutsal Aile’yi mum ışığı ile aydınlatılmış bir iç mekanda dramatik bir görünümde resmetmiştir. Sağ tarafta görülen Meryem doğrudan seyirciye bakmakta ve gururlu bir anne edasıyla oğlu İsa’yı ayakta dururken destekleyerek seyirciye takdim etmektedir.

Bebek İsa tam karşıdan görünen vücudu, seyirciye dönmüş yüzü ve etkili bakışı ile çarpıcı bir görünüm sunar. İsa’nın parlayan sarı saçları ve ışıldayan açık mavi gözleri gerçekçi bir görünüm sunarken seyirci ile de doğrudan bir bağlantı kurarak onu esere davet eder. İsa’nın sağ elinde tuttuğu, bir zincire bağlı ufak bıçak, bebekken sünnet edilişinin simgesidir. Bu olay Mesih’in kanının ilk kez akıtıldığı olay olarak ileride çarmıha gerilerek insanlığı günahlarından arındırmak için kurban edilişine dair de bir işaret sunar.

İsa ve Meryem’in hemen arkasında yer alan sakallı ve daha yaşlıca görünümdeki adam Meryem’in kocası Yusuf’tur. Yusuf’un ellerini sağ tarafta, göremediğimiz ama varlığından emin olduğunu bildiğimiz, bir ateş kaynağına doğru uzattığı görülür. Karanlık geriplan üzerinde kırmızı-turuncu alev tonları ile aydınlanmış ellerin soğuk ortamda ısınmak üzere ateşe uzandığı kolaylıkla görülebilir. Bu soğuk ve karanlık hissi İsa’nın doğduğu aylar olan kış aylarına dair bir çağrışım da yaratır.

Eserin sol tarafında yer alan dördüncü bir figür, eserin ışık kaynağı olan mumu bir şamdana yerleştirmek üzere olan hizmetçi kadındır. Bu yardımcı figürün İsa’ya bakar görünümü yine seyirciyi eserin odak noktası olan İsa’ya yönlendirmektedir.

Eserdeki mum ışığının ve sağdaki ateşin etkileri figürlerin yüzleri, elleri ve giysilerinde etkili biçimde gözlemlenir. Hizmetçinin parlak biçimde aydınlatılmış çenesi ve boynu, Meryem’in yüzünün yarısı ve göğsü, Yusuf’un yüz hatları bu mum ışığı sayesinde karanlığın içinden seyirciye doğru belirmektedir. Buna rağmen eserdeki bu güçlü ışığın kaynağının yalnızca bu tek mum ve yandaki ateş olduğuna inanmak zordur. Nitekim bebek İsa’nın vücudu altın rengi tonlarda ışıklar saçar biçimde parlamakta, sanki eserin ana ışık kaynağı İsa’nın kutsal bedeni imiş gibi görünmektedir. Özellikle eserdeki bu ışıldayan İsa figürünün İsveçli Azize Birgitta’nın mucizevi biçimde rüyasında gördüğü ve”Dünya’nın Işığı” olarak adlandırdığı ışıklar saçan İsa görünümünden esinlenerek tasarlandığı düşünülür.

Jordaens Caravaggio’nun karanlık ve aydınlık zıtlığı üzerine kurulu “chiaroscuro” tarzını (bknz. Davut Golyat’ın Kafası ile “David with the Head of Goliath”, Aziz Thomas’ın Şüpheciliği “The Incredulity of Thomas” – Caravaggio, Çöpçatan “The Matchmaker” – Honthorst) başarılı biçimde yansıtır. Tamamen karanlık geriplan üzerinde sınırlı sayıda ışık kaynağı (mum ve ateş) ile aydınlatılmış figürler seyirciye hem dramatik bir içerik sunar, hem de fazlasıyla gerçekçi bir görünüm sergiler. Barok’un seyirciyi esere dahil etmeye dönük doğasına hizmet eden bu yöntem Jordaens’ın fırçasından etkili biçimde tuvale yansımıştır. Hayatı boyunca Flaman Bölgesi veya Hollanda’dan dışarı seyahat etmeyen Jordaens, Caravaggiocu Barok tarzını derinlemesine etkilendiği, İtalya’yı ziyaret etmiş ve Caravaggio eserlerimi görmüş olan Rubens’e (bknz. Samson ve Delilah “Samson ve Delilah” & Danyal Aslanların İninde “Daniel in the Lions, Den” – Rubens) borçludur. Rubens’ten büyük ölçüde etkilenmiş olmasına rağmen Jordaens’ın eserlerindeki hareketli fırça darbeleri ve samimi görünümlü figürler zamanına bir yenilik getirirken ressamın tarzına da neredyse modern bir görünüm kazandırır.

Konum: Ulusal Müze “Nationalmuseum”, Stokholm
Tarih: 1621-1622
Dönem: Barok
Alt Grup: Flaman Barok “Flemish Baroque”