KAYALIKLAR BAKİRESİ “VIRGIN OF THE ROCKS” – LEONARDO DA VINCI

Kayalıklar Bakiresi, Leonardo da Vinci’nin Kutsal Bakire Meryem’i kayalıklardan oluşan bir dehlizde tasvir eden iki ayrı tablosunun adıdır. Bugün biri (üstteki) Paris Louvre Müzesi’nde (Musée du Louvre), diğeri ise Londra’da Ulusal Galeri’de (National Gallery) yer alan iki eser aynı konuyu çok benzer biçimde yansıtmaktadır. Paris’te bulunan versiyonun daha eski olduğu düşünülmekle beraber yapım amacının Milano’daki San Francesco Maggiore kilisesinin siparişi olduğu düşünülmektedir. Halbuki ilk eseri tamamlayan Leonardo’nun eseri sakladığı veya sattığı, sonradan da ikincisini (Londra versiyonu) kilise için yaptığı üretilen teorilerden yalnızca biridir. Leonardo gibi yaptığı işleri sürekli yarım bırakan ve sanat, bilim ve tıp arasında konudan konuya atlayan bir dahinin ürünleri için ne yazık ki kesin sonuçlara varmak mümkün olmamaktadır.

Her iki eserde de tasvir edilen tema Meryem’in oğlu İsa ve kocası Yusuf (Saint Joseph) (bknz. Meryem’in Evliliği “The Marriage of the Virgin” – Raffaello)  ile birlikte Bethelem şehrinden  kaçıp Mısır’a doğru yol aldığı seyahat* sırasında gerçekleşen bir olaydır. Eserde konu edilen olay kendisi de İsa’dan hemen önceki peygamber olan Vaftizci Yahya’nın (Saint John the Baptist) (bknz. Kıyamet Günü “The Last Judgement” – Michelangelo)  yolculuk sırasında İsa’ya takdim edilmesidir. Cebrail “Gabriel” (bazı kaynaklara göre Uriel) tarafından taşınarak yolculuk eden üçlünün yanına getirilen Vaftizci Yahya, burada İsa ile karşı karşıya gelir ve onun tarafından kutsanır. Eserlerde bu kutsanma anının tanıkları olarak Meryem ve Cebrail (veya Uriel) de görünmektedir.

Meryem’in sağ eli ile omzuna dokunduğu bebek Vaftizci Yahya, ellerini birleştirerek İsa’ya saygısını göstermekte ve ona tapınmaktadır. Meryem’in sol eli ise bebek İsa’nın başının üstünde bir koruyucu hareketle yer alırken İsa eliyle bebek Yahya’yı takdis etmektedir. İsa’nın hemen ardında yere çömelmiş olan kanatlı melek figürü ise Yahya’yı getiren melektir.

Her iki resim de aynı temayı benzer şekilde işlese de aralarındaki farklar kolayca seçilebilir. Öncelikle melek figürü ilk versiyonda İsa’ya Yahya’yı işaret ederken diğerinde elini dizine koymuş beklemektedir. Aynı melek birinci versiyonda seyirciye bakarken ikincide Yahya’ya doğru yönelmiştir. Her iki resim hakkında yıllar boyu büyük spekülasyonlar yapılmış olsa da farklılıkların hangi amaçla yapılmış olduğu kestirilememiştir. İlginç yaklaşımlardan biri Dan Brown’ın Da Vinci Şifresi “The Da Vinci Code” kitabında belirtildiği gibi Leonardo’nun ilk versiyonu kendi ait olduğu birliğin inançları doğrultusunda Yahya’yı yüceltecek şekilde resmettiğidir. Bu teoriye göre İsa Yahya’yı değil, aksine Yahya İsa’yı kutsamaktadır ve Meryem’in eli Yahya’yı korurken İsa’nın üzerinde sanki bir pençe gibi kıvrılmıştır. İkinci resimde bu havayı yumuşatmak ve kilisenin beklentilerini karşılamak için Meryem’in eli daha yumuşak bir duruşta resmedilmiş ve figürlere haleler ve Yahya’nın omzuna da bir haç iliştirilmiştir. Oysa bu haç ve halelerin özellikle Leonardo’dan sonra kilisenin muhtemel talebi ile Yahya ve İsa’yı birbirinden ayırma amaçlı başka ressamlara ekletildiği düşünülmektedir.

Resimler hem renk, hem de yapım tarzları bakımından birbirinden fark arz ederler. İlk versiyonda, Leonardo’nun renkleri ve hatları kaynaştıran büyüleyici tarzı “sfumato”nun etkisi açıkça görülürken ikinci resim daha net hatlarla ve incelikle yapılmıştır. İlk versiyonun tamamen Leonardo’nun elinden çıkmış olduğu bilinmekle birlikte ikinci versiyonun Leonardo önderliğinde çıraklarının da katkısı ile tamamladığı ve hatta sonradan eklemeler de yapıldığı anlaşılmaktadır. Birinci versiyonda kayalar ve çiçeklerin doğal türleri ve görünüşleri yansıttığı görülmekte iken ikinci versiyondaki bitki türler hayali tasarımlardan oluşmaktadır.

* Not. Mesih’in (Yahudilerin Kralı olarak) geleceğinden haberdar edilen Kral Herod’un Bethelem’deki tüm bebekleri, çocukları katletmesinden kurtulmak üzere Meryem, Yusuf ve İsa Bethelem’den kaçıp Mısır’a sığınacakları bir seyahata başlarlar. Herod’un Bethelem’deki bebek ve çocukları katletmesi Hristiyanlık tarihinde Masumların Katli “Massacre of the Innocents” olarak geçer.

Konum: Louvre Müzesi “Musée du Louvre”, Paris (birinci versiyon)
Ulusal Galeri “National Gallery”, Londra (ikinci versiyon)
Tarih: 1483 – 1486 (birinci versiyon)
1495 – 1508 (ikinci versiyon)
Dönem: Rönesans
Alt Grup: Yüksek Rönesans “High Renaissance