FATİH SULTAN MEHMET “SULTAN MEHMET II” – GENTILE BELLINI

Gentile Bellini tıpkı babası Jacopo Bellini ve kardeşi Giovanni Bellini (bknz. Doge Leonardo Loredan – Giovanni Bellini) gibi Venedik Okulu’ndan çıkmış ünlü Venedikli ressamlardan biridir. Dönemin Venedik yöneticilerinin (doge) portrelerini yapan ve Venedik aristokrasisinin resmi ressamlarından biri haline gelen Gentile Bellini, 1479 yılında Venedik Cumhuriyeti tarafından Osmanlı İmparatorluğu’na gönderilmiş, ve orada yaşadığı iki yıl zarfında dönemin padişahı Fatih Sultan Mehmet’in (II. Mehmet) de portresini yapmıştır.

Gentile Bellini’nin Osmanlı Sarayı’na gönderilmesinin sebebi Osmanlı ve Venedik arasındaki diplomatik ilişkileri pekiştirmektir. Nitekim, 1453 yılında İstanbul’un fethi ile Bizans İmparatorluğu’nun ortadan kalkması Venedik ve Bizans arasındaki yüklü ve ayrıcalıklı ticari ilişkilerin yok olmasına sebep olmuş ve Venedik’i mali açıdan zor durumda bırakmıştır. Doğu Akdeniz ticaretindeki kayıplarını bertaraf edebilmek için Venedik, Osmanlı ile ticari ilişkilerini geliştirmeye çalışmış ve sonunda “kapitülasyonlar” olarak adlandırılan belirli ticari imtiyazlara sahip olmayı başarmıştı. Osmanlı İmparatoru Fatih Sultan Mehmet, bu anlaşmalar sırasında Venedik’ten başarılı bir ressamın kendine gönderilmesini de talep etmişti. Bu talebin üzerine dönemin güçlü ismi Gentile Bellini Osmanlı İmparatorluğu’na hem bir sanatçı, hem de bir kültür ve iyiniyet elçisi olarak gönderilmişti.

Fatih’in Batı sanatına olan ilgisinin de bir sonucu olan bu istek, birkaç sene sonra Leonardo da Vinci’nin İstanbul’a davet edilmesi ve Michelangelo’nun İstanbul Boğazı için bir köprü tasarlaması gibi başka diğer olaylarda da benzer biçimde karşımıza çıkar.

Eser, politik değeri dışında Osmanlı İmparatorluğu’nda gelişmemiş olan portrecilik ve yağlıboya resim tekniğini de beraberinde getirmiş olması sebebiyle önemlidir.

Eserde Sultan süslü bir kemerin içine kürklü kaftanı ve sarığı ile bir büst olarak oturtulmuştur. Kemeri taşıyan mermer taban ise zengin ve süslü işlemelere sahip bir kumaş ile örtülerek görsel içerik güçlendirilmiş ve padişahın gücü vurgulanmıştır. Değerli taşlarla bezeli kumaş görünümü hem Osmanlı, hem de Venedik’te gelişmiş olan dokumacılığa ve incelikli tasarımlara bir göndermedir.

Önplandaki taban ve kemere verilmiş görüntü geri plana doğru bir derinlik oluşturur, ve bu teknik de antik Roma mezartaşlarından ve Flaman resim sanatından geliştirilmiştir. Eserin köşelerindeki üçlü taç simgeleri yine Gentile Bellini tarafından daha önceden Fatih için tasarlanmış bronz madalyonların tasarımından alınmıştır. Üçlü tacın sebebi Osmanlı’nın Yunanistan, Karadeniz (Trebizond) ve Asya topraklarındaki hakimiyetini vurgulamaktır. Kemer ve kolonlardaki altın varaklı tasarımlar Venedik quattrocento (15. yüzyıl) repertuarından alınmadır.

Eserde Fatih’in yüzü Gentile’nin genel eğilimi olan madalyon tipi profil görünümlü portrelerden farklıdır, ve dörtte üçü görünür biçimdedir. Bu dörtte üç kalıbı ile yapılmış portre padişahın yüzüne daha olgun bir ifade verirken ömrünün sonuna gelmiş bir hükümdarın ruh halini de vurgular (Fatih portre yapıldıktan bir sene sonra ölmüştür). Padişahın giysileri, kürkü ve sarığındaki kumaş ayrıntıları Venedik Rönesansı’nın incelikli tarzı ile ayrıntılı biçimde vurgulanmıştır. Giysilerin kadifemsi yumuşak yapısı Fatih’in kemerli burnu, sivri çenesi ve ince kavisli kaşlarının keskinliği ile tezat oluşturur. Bu keskin görünüm yaşlanmış yüze rağmen İstanbul’u fethetmiş güçlü padişah canlılığını da seyirciye vurgular.

Portre – özellikle giysi ve yüz çevresinde – geçen yıllar boyunca büyük ölçüde üzerinden boyanmıştır. Eserin Gentile Bellini tarafından yapılmış olduğunu düşündüren sağ alt köşedeki 25 Kasım 1480 tarihidir.

Konum: Ulusal Galeri “National Gallery”, Londra
Tarih: 1480
Dönem: Rönesans
Alt Grup: Venedik Rönesansı “Venetian Renaissance”