BEYAZ ÜZERİNE BEYAZ “WHITE ON WHITE” – MALEVICH
Malevich’in sıradışı eseri “Beyaz Üzerine Beyaz” modernizmin sınırlarını zorlayan ve sanata yeni bir boyut getiren çarpıcı bir başyapıttır. Eserde Malevich beyazın keskin bir tonundaki kareyi daha büyük ölçülerde ve hemen hemen benzer tonda bir başka beyaz karenin içine çapraz biçimde yerleştirmiştir.
Seyirciye ilk bakışta anlaşılması zor bir görünüm sunan eser, klasik sanata hakim olan ikonografi (simgelerle çeşitli kavramların anlatılması) ve anlatı gibi yöntemleri içermemektedir. Sanatta soyutlamayı eşi görülmemiş bir seviyeye taşıyan Malevich, eserde görsel yöntemi en aza indirgeyerek derinlik, ışık-gölge ve hacim gibi ögeleri kullanmamıştır. Bunun yanı sıra resim sanatının son önemli ögesi olan renk de esere dahil edilmemiştir. Eserde geriye kalan tek öge beyaz geriplan üzerindeki geometrik şekildir, ki onun da sınırları geriplandaki beyaz renkten güçlükle ayırt edilmektedir. Öte yandan çapraz biçimde yerleştirilmiş bu kare merkeze verev konumu ile eserde hareketlilik hissi yaratır.
Malevich eserini temel sanat ögelerinden soyutlarken resmin alışılmış yöntemi ile yalnızca bir bağı korumuştur: malzeme. Yağlı boya kullanılarak üretilmiş eser, klasik sanat malzemesine bağlı kalmış ve yüzey dokusu sayesinde “malzeme”yi bir sanat ögesi olarak öne çıkarmıştır. Eserdeki zengin doku, incelikli fırça darbeleri ve beyazın tonlamasındaki ufak farklılıklar ressamın elini eserde görünür kılar. Bu sayede Malevich’in eseri basitliğine rağmen özgünlüğünü korur ve ressama aidiyetini pekiştirir.
Geleneksel resimle tüm bağları koparmayı hedefleyen Malevich bunu önderliğini ettiği Yücecilik (Süprematizm) akımı ile gerçekleştirmiştir. Yücecilik geometrik şekilleri farklı renkler ve boyutlarla kullanarak sanatı soyutlamaya dayanır ve temel formları Malevich’in tasarladığı elemanların (Siyah Kare, Siyah Daire ve Siyah Haç) türevleri üzerine kurulmuştur.
Malevich, akımın temeli olan estetik teorisini “katıksız hislerin ve algının yüceliği” olarak tanımlamıştır. Ressam, dönemini büyük ölçüde etkileyen Rus Devrimi’nin yeni bir toplumun temellerini attığına ve maddeciliğin toplumu ruhsal özgürlüğe yönlendireceğine inanmıştır; dolayısıyla da algıyı ve hisleri sanatında ön planda tutmuştur. Beyaz Malevich için sonsuzluğun ve yüce duyguların rengidir, bu yüzden de eserde Yücecilik ile hedeflenen amaca son derece uygundur.
Malevich’e göre, saf şekillerden oluşan ve yüce duyguları açığa çıkaran bir ütopik dünya ancak sanatın nesnelerle olan bağını kopararak yaratılabilir. Doğa ile hiçbir ortak noktası kalmayan resim seyirciye evrensel bir dil sunarak onu maddesel dünyadan bağımsız hale getirir.
Yücecilik aynı zamanda kökenlerini Kübizm (bknz. Mandolinli Kadın “Woman with a Mandolin” – Braque) ve Gelecekçilik (bknz. Tasmalı Köpeğin Hareketliliği “Dynamism of a Dog on a Leash” – Balla) gibi akımlardan alır. Hem Kübizm hem de Gelecekçilik, sanatın görsel limitlerini zorlayan ve sıradışı eserler veren akımlar olmalarına rağmen ikonografi ve anlatı gibi temel ögelere bağlı kalmış, çoğu zaman da eserlerin isimleri ile seyirciyi yönlendiren yapıtlar sunmuştur. Oysa Malevich’in Yücecilik’i bu iki akımın da bir adım ötesine giderek bu ögeleri de tamamen reddetmiş ve sanatı tam anlamıyla sınırlamalardan (obje, biçim, renk, ışıklandırma, derinlik vb dahil) özgür kılmıştır. Bu yüzden Beyaz Üzerine Beyaz seyircinin ilk bakışta tutunabileceği herhangi bir referans noktası bırakmaz.
Malevich akımının düşünce sistemi ve yöntemi ile Batı Sanatı’nın 500 yıllık sanat geleneğini ortadan kaldırır ve sanatın temel ilkelerini – gözle görülen deneyimin betimlenmesi, görüleni doğru yansıtmak adına gerçekçiliğin kullanılması ve perspektifsel derinlik sistemleri ile kesinlik hissi yaratılması – devre dışı bırakır.
Eserdeki radikallik yalnızca estetik amaçlı değil, aynı zamanda da sosyopolitiktir. Malevich’in eserin ilk sergisinde yayınladığı manifesto şu sözleri içermektedir: “Gökyüzünü renklerle bezemenin üstesinden geldim… Beyaz boşlukta yüzün, sonsuzluk karşınızda.”
Konum: Modern Sanat Müzesi “Museum of Modern Art (MoMA)”, New York
Tarih: 1918
Dönem: Modernizm
Alt Grup: Yücecilik “Suprematism”
* Fotoğraf Kaynağı: “Sue Jane: An Aussie in Italy” – http://www.anaussieinitaly.com/revolutija-in-bologna/