XII. ‘DEMİRBAŞ’ ŞARL’IN BEDENİNİN NORVEÇ’TEN YURDA TAŞINMASI “THE BODY OF CHARLES XII OF SWEDEN BEING CARRIED HOME FROM NORWAY” – CEDERSTRÖM

Eser İsveç’in ünlü krallarından XII. Şarl’ın (Osmanlı İmparatorluğu’nda bilinen adıyla Demirbaş Şarl*) Norveç’te Fredriksten kalesinin kuşatması sırasında ölümü sonrasında yurda, İsveç’e taşınmasını konu alır.

Başındaki kanlı yaradan anlaşıldığı üzere Kral XII. Şarl, başından vurularak öldürülmüştür. Askeri üniforması içinde bir sedyeye yatırılmış olan kral yine benzer üniformalara sahip bir grup asker tarafından taşınmakta, ve bir başka askerin önderliğinde Norveç dağlarından indirilip İsveç’e götürülmektedir. Sedyeyi taşıyan grubun gerisinde kralın ordusunun askeri bir düzende cenazeyi takip ettiği ve geri plandaki sisli bulutlu ortamda sağ taraftaki kayalık boyunca dağdan kıvrımlı bir hat üzerinde indikleri görülür. Askerlerden özellikle ön planda görülen bazılarının yaralanmış oldukları fark edilir. Sedyenin geri planında mavi üzerine altın yaldızlı kraliyet sancağının taşındığı görülür. Güçlü bir rüzgarla yukarı savrulan sancak askerlerin yalnızca dondurucu bir soğukla değil, aynı zamanda da güçlü bir rüzgarla mücadele ederek dağdan indiklerini gösterir. Bu sert ve keskin kış görünümü aynı zamanda eserdeki yas hissini güçlendirmektedir.

Sol tarafta sırtında vurduğu bir av kuşu, yanında oğlu ve köpeği ile görülen bir avcı önlerinden geçen askeri konvoy karşısında saygı ile durmaktadır. Figürlerin önündeki dehliz görünümü esere hem derinlik hem de drama katar ve dağlardan inen askeri grubun zorlu koşullarla yüzyüze olduğu hissini pekiştirir.

Gerçek bir kral hayranı olan Cederström, Paris’te kaldığı dönemde eseri yapmış ve eser Paris’teki Uluslararası Fuar’da sergilenmiştir. Akademik tarzda eserler üreten ressam, gerçekçi bir görünüm elde edebilmek adına İsveç’ten getirilmiş gerçek askeri üniformaları giyerek poz veren modeller ve kar etkisi yaratabilmek için de stüdyosunda bolca tuz kullanmıştır.

Cederström’ü meşhur eden eser aslında tam olarak gerçekçi değildir; aksine romantize edilmiş bir yüceltme içerir. Aslında gece vakti kapalı bir tabutta önce İsveç askeri birliği karargahına, oradan da mumyalanmak üzere Uddevala’ya taşınan kralın bedeni Norveç dağlarından açıkta indirilmemiştir. Fakat, ressam daha şiirsel bulduğu bu etkili gösterimle naaşın taşınmasını daha kahramanvari bir görünümle buluşturulmuştur. Aslında hakkında çok az şey bilinen bu ölüm ve geri taşınma hadisesi ressamın kurgusu ile İsveç tarihinin görkemli yapıtlarından birine dönüşmüş ve ulusun önemli sembollerinden biri olmuştur.

Eserin Paris’te sergilenmesinden sonra Rus Grandükü Konstantin Konstantinovich tarafından satın alınması (dolayısıyla İsveç’in savaştığı düşmanlarından birinin elinde tutulması) İsveçliler tarafından bir utanç kaynağı olarak görülmüş ve 6 yıl sonra toplanan para ile ressamdan yeni bir versiyon sipariş edilmiştir.

İlk versiyonda eseri üretirken bulunduğu Paris’teki Fransız modellerden yararlanan ressam, eserin ikinci versiyonunda İsveçli modeller kullanmıştır. Dolayısıyla ikinci versiyon daha sarışın görünümlü askerler içermektedir. Her iki versiyonda da Cederström kendi portresini konvoya önderlik eden askerin yüzünde kullanmıştır. Eserin ikinci versiyonu bugün Stockholm Ulusal Müzesi’nde bulunmaktadır, ve ilk versiyon ise yıllar sonra İsveç’e (Göteborg Sanat Müzesi’ne) geri dönmüştür.

Eserin İkinci Versiyonu – Cederström (1884) – Nationalmuseum, Stokholm

Konum: Göteborg Sanat Müzesi “Göteborgs Konstmuseum”, Göteborg
Tarih: 1878
Dönem: 19. Yüzyıl
Akım: Akademizm “Academic Art”

Notlar:
* XII. Şarl Rus Çarı Büyük Petro’ya (Deli Petro) yenildikten sonra Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sığınmış ve Osmanlı himayesinde beş yıla yakın süre yaşamıştır. Şarl’ın Osmanlı’daki uzun süre misafirliği boyunca masraflarının bütçenin hangi kaleminden karşılanacağı belirlenememiş ve en sonunda bütçenin “demirbaş” kaleminden karşılanmasına karar verilmiştir. Bu sebeple XII. Şarl’ın adı Osmanlı’da “Demirbaş Şarl” olarak kalmıştır.