YUSUF VE POTIFAR’İN KARISI “JOSEPH AND POTIPHAR’S WIFE” – ORAZIO GENTILESCHI

Kutsal kitaplarda İsrailoğulları’nın atası olarak geçen İbrahim’in torunu Yakup, iki ayrı eşten 12 oğula sahiptir. Yakup, 12 oğlu arasında en çok güzelliği ve iyi kalpliliği ile öne çıkan Yusuf’u sever ve onu el üstünde tutar. Fakat, Yusuf’tan büyük olan 10 üvey ağabeyleri onu ortadan kaldırıp babalarının gözdesi olmak için Yusuf’u kaçırıp köle olarak satarlar. Yusuf’u köle pazarında satın alan Mısır Firavunu’nun generali Potifar’dır. Potifar’a kişisel yardımcısı olarak hizmet etmeye başlayan Yusuf, onun güvenini kazandıktan sonra evin kahyalığını üstlenir. Ev halkı ile daha yakın temasta bulunmaya başlayan Yusuf’un dillere destan güzelliği Potifar’ın karısını (Yahudi ve Müslüman kaynaklarında “Züleyha” olarak geçer) büyüler. Yusuf’tan çok etkilenen Potifar’ın karısı, Yusuf’la yakınlaşıp ona kendisi ile birlikte olmasını teklif eder. Yusuf Potifar’ın karısının teklifini reddeder, fakat, Potifar’ın karısı Yusuf’un gitmesine izin vermemeye çalışırken üzerindeki giysisinden çekiştirip bir parçasını yırtar. Reddedilmiş olmanın hırsı ile Potifar’a Yusuf’u şikayet eden karısı, Yusuf’un kendisi ile zorla birlikte olmaya kalktığını söyleyerek iftira atar ve Yusuf’un hapse atılmasını sağlar. Yusuf sonradan Firavun’un yorumlanamayan rüyalarını hapisteyken yorumlayacak, ülkeyi kıtlıktan kurtaracak, ve hapisten çıkıp vezir olacaktır.

Orazio Gentileschi, eserinde Yusuf’un Potifar’ın karısının teklifi reddedip odadan çıktığı anı betimlemiştir. Barok usulüne uygun olarak dönemin İtalyan soylusu kıyafetleri giydirilmiş olan iki figür, yine döneme uygun döşenmiş bir odada bulunmaktadır.

Altın renkli bir iskeleti olan görkemli bir sedirin üzerine uzanmış Potifar’ın karısı, elbisenin bir kısmını sıyırmış ve bacaklarını açıkta bırakmıştır. Bu durumun kadının kendi planladığı bir baştan çıkarma planı olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim, sağ tarafta kadına sırtını dönmüş odadan çıkan Yusuf’un giysileri üzerindedir.

Potifar’ın karısının – genelde eserlerde yansıtıldığı gibi – kızgın veya saldırgan olması beklenirken Gentileschi eserinde kadını daha çok yaşadığı hayalkırıklığı ile yüzleşir halde resmetmiştir. Yatağın üzerinden Yusuf’a doğru son bir hamle ile ulaşmaya çalışan Potifar’ın karısı, yüzündeki üzgün ifadeyle ona sırtını dönmüş Yusuf’a bakmakta ve sanki ona bir serzenişte bulunmaktadır. Biraz önce Yusuf’un sırtından çekiştirirken elinde kalmış olan Yusuf’un sarı ceketini ona çaresizce, son bir umutla dönmesini sağlayacakmış gibi uzatmaktadır. Eserde Potifar’ın karısı müacedeleyi kaybetmiş, yenik, umutsuz ve çaresiz taraf olarak gösterilmektedir. Olayın ilerleyen aşamasındaki intikamın henüz eserde izi yoktur.

Öte yandan bir 17. yüzyıl İtalyan beyefendisi olarak giyinmiş olan Yusuf’un son derece kendinden emin biçimde odadaki perdeyi araladığı ve odadan çıktığı görülür. Üstelik ne Potifar’ın karısı, ne mücadele, ne de geride bıraktığı ceketi umrundadır. Potifar’ın karısı ve Yusuf’un bu birbirine tezat ruh halleri eserde hoş bir drama etkisi yaratmayı başarır.

Orazio Gentileschi Barok Dönem’in öncülerinden Caravaggio’nun chiaroscuro tarzını (bknz. Yudit Holofernes’in Kafasını Keserken “Judith Beheading Holofernes” – Caravaggio) benimsemiş en ünlü İtalyan ressamlardandır. Aynı zamanda Orazio Gentileschi’nin en önemli özelliklerinden biri canlı renkleri bir arada kullanarak eserlerine sıradışı bir devinim kazandırmasıdır. Eserde görülen altın rengi zemin karoları, sedirin gövdesi ve Yusuf’un ceketi, bir yandan Potifar’ın karısının parlak mavi renkli giysisi ve Yusuf’un kırmızı giysisi ile desteklenmiştir. Öte yandan geriplanı kaplayan canlı kırmızı renkli perde, hem eseri göz kamaştırıcı kılar, hem de eserdeki şehvet, arzu ve tutkuya dair çağrışımları pekiştirir. Orazio Gentileschi tarzını kızı Artemisia Gentileschi’ye (bknz. Yudit Holofernes’i Katlederken “Judith Slaying Holofernes” – Artemisia Gentileschi) de aktarmış ve onun da Barok Dönem’in en ünlü ressamlarından biri olmasına ön ayak olmuştur.

Konum: Kraliyet Koleksiyonu “The Royal Collection”, Windsor
Tarih: 1626-1630
Dönem: Barok
Alt Grup: İtalyan Barok “Italian Baroque”